Phương pháp giáo dục Montessori không còn xa lạ trong các chương trình mầm non hiện đại tại Việt Nam và thế giới nhiều năm gần đây. Phương pháp này đặt nền tảng vào việc tôn trọng cá tính, nhịp độ phát triển riêng của từng trẻ, đồng thời khuyến khích sự tự lập, tự do trong khuôn khổ và khả năng tư duy độc lập. Để nắm rõ ưu – nhược điểm, cùng các nguyên tắc khi triển khai và ứng dụng thực tiễn để giáo viên áp dụng hiệu quả, mời bạn tham khảo nội dung được Liên Việt chia sẻ ngay dưới đây.
Phương pháp giáo dục Montessori là gì?
Phương pháp giáo dục Montessori là một phương pháp sư phạm giáo dục trẻ em dựa trên nghiên cứu và kinh nghiệm của bác sĩ và nhà giáo dục Ý Maria Montessori. Đây là phương pháp với tiến trình giáo dục đặc biệt dựa vào việc học qua cảm giác.
Một nét đặc trưng khác của Montessori là mô hình lớp học theo nhóm tuổi hỗn hợp (thường là 3 năm: 3–6 tuổi, 6–9 tuổi…). Mô hình này giúp trẻ nhỏ học hỏi từ các anh chị lớn hơn thông qua quan sát và mô phỏng, trong khi trẻ lớn học cách giúp đỡ, hướng dẫn, từ đó phát triển kỹ năng lãnh đạo, giúp cộng đồng lớp học gắn kết, hỗ trợ lẫn nhau tự nhiên.
>> Xem thêm:
Ưu nhược điểm của phương pháp giáo dục Montessori
Phương pháp Montessori từ lâu đã được nhiều nhà giáo dục và phụ huynh đánh giá cao bởi triết lý nhân văn, khoa học và tính cá nhân hóa cao. Tuy nhiên, giống như bất kỳ mô hình giáo dục nào, Montessori cũng có những mặt mạnh nổi bật và những điểm cần cân nhắc kỹ trước khi áp dụng, cụ thể là:
Ưu điểm
- Tôn trọng sự phát triển tự nhiên: Cho phép trẻ học theo nhịp độ riêng, không ép buộc, giúp nuôi dưỡng đam mê học hỏi một cách bền vững.
- Phát triển tính tự lập: Khuyến khích trẻ tự chọn hoạt động, tự hoàn thành công việc và tự chăm sóc bản thân, từ đó hình thành tinh thần trách nhiệm.
- Kích thích tư duy: Tạo ra môi trường học tập với giáo cụ chuyên biệt, giúp trẻ học thông qua khám phá và thực hành thay vì nghe giảng thụ động.
- Xây dựng kỹ năng xã hội: Thông qua các lớp học đa độ tuổi, trẻ được học cách hợp tác, giúp đỡ và học hỏi lẫn nhau.
- Phát triển toàn diện: Không chỉ tập trung vào trí tuệ mà còn rèn luyện các phẩm chất đạo đức quan trọng như sự kiên nhẫn, tập trung và tôn trọng người khác.
Nhược điểm
- Yêu cầu cao về giáo viên và chi phí đầu tư: Đòi hỏi giáo viên phải được đào tạo chuyên sâu và tốn kém chi phí cho giáo cụ, không gian học tập theo chuẩn.
- Khó áp dụng trong điều kiện thực tế: Phương pháp này khó triển khai hiệu quả ở các lớp học đông đúc, thiếu không gian linh hoạt, dễ bị “biến dạng” và mất đi giá trị cốt lõi, đặc biệt là ở môi trường công lập.
- Thiếu tính cạnh tranh: Việc không có sự cạnh tranh có thể khiến phụ huynh lo ngại trẻ thiếu động lực cố gắng.
- Không phù hợp với mọi trẻ: Một số trẻ cần sự hướng dẫn rõ ràng, có cấu trúc hoặc tương tác nhóm thường xuyên có thể cảm thấy không phù hợp với môi trường học tập tự do của Montessori.
Nguyên tắc cốt lõi của Montessori
Phương pháp giáo dục Montessori không đơn thuần là cách tổ chức lớp học, mà là một triết lý giáo dục toàn diện, được xây dựng dựa trên việc tôn trọng bản chất phát triển tự nhiên của mỗi đứa trẻ. Dưới đây là 6 nguyên tắc nền tảng làm nên hiệu quả của phương pháp này, giúp trẻ phát triển trí tuệ, cảm xúc và kỹ năng sống bền vững và tự nhiên:
1. Tôn trọng, không áp đặt trẻ
Mỗi đứa trẻ đều có tốc độ phát triển, sở thích và cá tính riêng biệt. Phương pháp giáo dục Montessori nhấn mạnh sự tôn trọng tuyệt đối đối với quá trình học hỏi cá nhân ấy. Trẻ được quyền lựa chọn hoạt động, được tự do tìm hiểu thế giới theo cách của riêng mình – không bị so sánh, không bị bắt buộc.
Người lớn không định hình con theo khuôn mẫu mà chỉ quan sát, lắng nghe và hỗ trợ khi cần thiết. Từ đó, trẻ được phát triển tính tự lập, biết đưa ra lựa chọn và chịu trách nhiệm về hành động của mình.
2. Học tập luôn đi kèm với thực hành
Trẻ học tốt nhất khi được “chạm vào” tri thức thông qua hành động cụ thể. Trong lớp học Montessori, mọi khái niệm đều được gắn với hoạt động thực tế.
Trẻ không chỉ học cách đếm mà còn tự tay xếp chuỗi hạt, không chỉ nghe về trật tự mà còn thực hiện các bước chăm sóc bản thân hay môi trường. Học đi đôi với làm giúp trẻ ghi nhớ sâu, rèn luyện sự phối hợp tay – mắt và nâng cao tinh thần chủ động trong học tập.
3. Không làm ảnh hưởng đến sự tập trung của trẻ
Khi trẻ đang say mê với một hoạt động, người lớn tuyệt đối không nên xen vào nếu không thật sự cần thiết. Trẻ cần được tôn trọng không gian và thời gian để suy nghĩ, thử nghiệm, sai và sửa. Mỗi lần được “một mình” giải quyết vấn đề là một bước tiến trong sự trưởng thành nhận thức và tư duy độc lập của trẻ.
4. Môi trường thân thiện, không tồn tại phần thưởng hay trừng phạt
Montessori phản đối việc giáo dục trẻ bằng cách kiểm soát hành vi qua phần thưởng hoặc hình phạt. Thay vì khen thưởng khi làm tốt hay la mắng khi sai, giáo viên sẽ hướng dẫn lại cách làm đúng và khuyến khích trẻ tự đánh giá hành vi của mình.
Trẻ sẽ học cách hành xử đúng đắn không vì sợ phạt hay vì mong chờ phần thưởng, mà vì hiểu lý do và cảm thấy có trách nhiệm. Điều này giúp trẻ phát triển đạo đức nội tại và tinh thần tự điều chỉnh.
5. Thiên nhiên truyền cảm hứng cho trẻ
Thiên nhiên là lớp học rộng mở, nơi trẻ học được vô số điều về thế giới. Montessori khuyến khích tổ chức hoạt động ngoài trời, đi bộ, chăm sóc cây cối, quan sát động vật… Không khí trong lành, âm thanh tự nhiên và môi trường sống động sẽ khơi gợi trí tò mò, giúp trẻ nhận ra mình là một phần của thế giới, từ đó phát triển lòng trắc ẩn, sự kết nối và ý thức bảo vệ môi trường từ sớm.
6. Giáo viên, ba mẹ chỉ là người hỗ trợ, đồng hành cùng trẻ
Trong phương pháp Montessori, người lớn không giữ vai trò “truyền đạt tri thức” mà là người quan sát, dẫn dắt và tạo điều kiện để trẻ tự học. Thầy cô và cha mẹ cần tôn trọng sự tự chủ của trẻ, lắng nghe và khuyến khích thay vì điều khiển. Việc làm mẫu, gợi ý nhẹ nhàng và phản hồi tích cực sẽ giúp trẻ hình thành lòng tin vào bản thân và phát triển khả năng giải quyết vấn đề độc lập.
5 lĩnh vực học tập của Montessori
Phương pháp giáo dục Montessori được xây dựng dựa trên năm lĩnh vực cốt lõi, tạo thành hệ sinh thái giáo dục toàn diện, giúp trẻ em hình thành về mặt nhận thức, cảm xúc và kỹ năng sống ngay từ giai đoạn mầm non. Phương pháp Montessori xây dựng chương trình học dựa trên 5 lĩnh vực cốt lõi để giúp trẻ phát triển toàn diện:
- Thực hành cuộc sống (Practical Life): Dạy trẻ các kỹ năng tự chăm sóc và chăm sóc môi trường (như buộc dây giày, lau dọn), nhằm xây dựng tính tự lập, trách nhiệm và sự kiên trì.
- Giác quan (Sensorial): Sử dụng các giáo cụ chuyên biệt để trẻ rèn luyện và tinh lọc 5 giác quan, giúp trẻ phân biệt, phân loại và hiểu thế giới xung quanh một cách chính xác.
- Ngôn ngữ (Language): Phát triển khả năng giao tiếp toàn diện, bắt đầu từ việc học chữ cái qua cảm nhận (chữ cát) đến các hoạt động kể chuyện, đối thoại, giúp trẻ tự tin diễn đạt.
- Toán học (Mathematics): Tiếp cận các khái niệm toán học thông qua các vật liệu cụ thể, trực quan (sờ, nắm), giúp trẻ xây dựng nền tảng tư duy logic và trừu tượng.
- Văn hóa – Khoa học (Culture & Science): Giới thiệu cho trẻ kiến thức về địa lý, lịch sử, khoa học và nghệ thuật thông qua các hoạt động tương tác, giúp trẻ mở rộng hiểu biết về thế giới.
Ứng dụng Montessori trong giáo dục tại Việt Nam
Phương pháp Montessori ngày càng được áp dụng rộng rãi trong giáo dục mầm non và tiểu học tại Việt Nam, đặc biệt ở các thành phố lớn. Dù có nguồn gốc từ phương Tây, Montessori đã được điều chỉnh phù hợp với văn hóa và nhu cầu phát triển của trẻ em Việt. Nhiều trường tư thục, song ngữ đã đầu tư không gian, giáo cụ và đào tạo giáo viên bài bản theo chuẩn quốc tế.
Các trung tâm đào tạo trong nước cũng hợp tác với tổ chức như AMI để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. Montessori trở thành lựa chọn phổ biến của phụ huynh nhờ khả năng phát triển tư duy tự lập và cá tính của trẻ. Dù còn gặp khó khăn như chi phí cao, thiếu giáo viên đạt chuẩn và khác biệt văn hóa, Montessori vẫn được kỳ vọng sẽ tiếp tục lan rộng và phù hợp hơn với điều kiện tại Việt Nam.
>> Xem thêm:
Phương pháp giáo dục Montessori khi được áp dụng đúng cách, trong môi trường được chuẩn bị kỹ lưỡng có thể giúp trẻ phát triển toàn diện tự nhiên, chủ động và bền vững. Sự kết hợp giữa tính khoa học, tính cá nhân hóa và sự đồng hành chặt chẽ từ người lớn chính là chìa khóa để Montessori trở thành công cụ giáo dục hiệu quả trong thế kỷ 21. Nếu bạn cần bồi dưỡng nghiệp vụ để áp dụng hiệu quả phương pháp giáo dục thì hãy liên hệ với Liên Việt chúng tôi để được tư vấn chi tiết nhé!
