Đấu thầu là hoạt động nhằm đảm bảo tính minh bạch, cạnh tranh công bằng và hiệu quả trong quá trình mua sắm công và lựa chọn nhà thầu. Để giữ vững sự công bằng đó, pháp luật đã quy định rõ các hành vi bị cấm trong đấu thầu trong suốt quá trình tổ chức và tham gia đấu thầu. Để giúp bạn hiểu và tuân thủ những quy định này, tránh những hậu quả pháp lý nghiêm trọng nếu vi phạm, hãy tham khảo nội dung được Liên Việt chia sẻ ngay dưới đây.
Các hành vi bị cấm trong đấu thầu
Đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu hay nhà đầu tư để ký kết các hợp đồng về cung cấp dịch vụ, hàng hóa, xây lắp hoặc đầu tư, dựa trên nguyên tắc: minh bạch, cạnh tranh, công bằng và hiệu quả kinh tế. Tuy vậy, để đảm bảo tính nghiêm minh và đáng tin cậy của quá trình này, pháp luật quy định rõ về các hành vi bị cấm trong đấu thầu dưới đây:
- Hối lộ và môi giới hối lộ: Việc đưa hoặc nhận bất kỳ lợi ích, quà tặng, tài sản hay tiện nghi để tác động đến kết quả đấu thầu trực tiếp hoặc gián tiếp đều bị nghiêm cấm. Việc làm trung gian nhằm mục đích hối lộ cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng.
- Lạm dụng quyền lực để can thiệp trái phép: Không được lợi dụng chức vụ hoặc quyền hạn để ảnh hưởng đến quá trình tổ chức đấu thầu, chi phối kết quả hoặc thay đổi các bước thực thi một cách không hợp pháp.
- Thông thầu, dàn xếp kết quả: Thỏa thuận loại nhà thầu, rút hồ sơ, chia sẻ nội dung để tạo lợi thế cho bên tham gia hay phối hợp để cản trở một số đơn vị khác tham gia là hành vi vi phạm nghiêm trọng đến cạnh tranh lành mạnh.
- Gian lận hồ sơ và thao tác thông tin: Việc làm sai lệch, báo cáo không trung thực hoặc cố tình trình bày hồ sơ không đúng sự thật để giành lợi thế không chính đáng đều bị coi là gian lận và bị xử lý theo quy định.
- Cản trở quy trình đấu thầu và người giám sát: Từ hành vi đe dọa, bịt miệng đến việc che giấu chứng cứ hay thay đổi dữ liệu phục vụ thanh tra đều là hành động cố tình cản trở hoạt động đấu thầu hoặc giám sát, vi phạm nguyên tắc minh bạch.
- Vi phạm công bằng và gây xung đột lợi ích: Một số hành vi bị cấm như tham gia thầu do mình tổ chức, cùng lúc tham gia soạn thảo, đánh giá, quyết định hồ sơ, chỉ định thầu khi không đủ điều kiện,… đều là biểu hiện đi ngược lại nguyên tắc minh bạch công bằng.
- Tiết lộ thông tin nội bộ trước công khai: Chia sẻ trước thời hạn các tài liệu như hồ sơ mời thầu, đánh giá, kết quả đề xuất… sẽ làm mất cân bằng thông tin và ảnh hưởng đến tính minh bạch của đấu thầu.
- Chuyển nhượng gói thầu không đúng quy định: Chuyển giao hợp đồng hoặc phần việc chính cho nhà thầu khác vượt quá giới hạn hoặc do bên liên quan đồng ý đều là hành vi vi phạm hợp đồng đã ký, có thể bị xử phạt nghiêm khắc.
- Khai thầu khi chưa xác định nguồn vốn: Mở gói thầu khi ngân sách chưa được phê duyệt hoặc đảm bảo dẫn đến việc nhà thầu có thể không nhận được thanh toán, điều này gây rủi ro cho nhà thầu và vi phạm nguyên tắc pháp lý.
Xem thêm:
- Hướng dẫn tra cứu thông tin trên mạng đấu thầu quốc gia chi tiết nhất
- Bộ câu hỏi trắc nghiệm và đáp án luật đấu thầu số 22/2023/QH15
Cơ sở pháp lý của các quy định trên
Các hành vi bị cấm trong đấu thầu không chỉ là quy định mang tính cảnh báo, mà đã được pháp luật quy định rõ ràng, cụ thể và có chế tài xử lý nghiêm khắc. Dưới đây là những văn bản pháp luật quan trọng bạn cần biết để tránh vi phạm các hành vi bị cấm trong đấu thầu:
- Luật Đấu thầu 2013: Đây là văn bản nền tảng quy định về toàn bộ hoạt động đấu thầu tại Việt Nam. Trong đó:
- Điều 89 liệt kê 9 hành vi bị nghiêm cấm như: Đưa/nhận hối lộ, gian lận trong hồ sơ, cản trở cơ quan thanh tra, chuyển nhượng thầu trái phép…
- Điều 90 cũng nêu rõ các hình thức xử lý vi phạm như xử phạt hành chính, buộc bồi thường thiệt hại, hoặc cấm tham gia đấu thầu trong thời gian nhất định.
- Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi): Theo Điều 222, những hành vi vi phạm nghiêm trọng trong đấu thầu gây thiệt hại về kinh tế sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Mức phạt có thể lên đến 20 năm tù tùy theo mức độ thiệt hại và hành vi.
- Nghị định 24/2024/NĐ-CP: Nghị định này hướng dẫn chi tiết việc xử phạt các vi phạm trong đấu thầu, đặc biệt là quy định về thời gian cấm tham gia đấu thầu:
-
- 3–5 năm: với các vi phạm nghiêm trọng như hối lộ, gian lận, thông thầu.
- 1–3 năm: với hành vi cản trở thanh tra, thiếu minh bạch.
- 6–12 tháng: với vi phạm nhẹ, mang tính kỹ thuật.
Hậu quả pháp lý của các hành vi vi phạm
Hoạt động đấu thầu là lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm, liên quan trực tiếp đến ngân sách nhà nước, tài sản công và quyền lợi của nhiều bên. Do đó, nếu có sai phạm xảy ra, tổ chức hoặc cá nhân liên quan sẽ bị xử lý theo các hình thức phù hợp với mức độ vi phạm. Cụ thể các hành vi bị cấm trong đấu thầu bị xử lý như sau:
Hình thức xử lý khi có vi phạm
Nếu vi phạm pháp luật về các hành vi bị cấm trong đấu thầu hoặc các quy định liên quan khác, bên vi phạm có thể bị:
- Xử lý kỷ luật (nếu là cán bộ, công chức).
- Xử phạt hành chính (với vi phạm chưa đến mức truy tố).
- Truy cứu trách nhiệm hình sự (nếu gây hậu quả nghiêm trọng hoặc có yếu tố hình sự như hối lộ, gian lận).
Ngoài ra, nếu hành vi sai phạm làm thiệt hại về tài sản cho Nhà nước hoặc tổ chức/cá nhân khác, thì bên vi phạm phải bồi thường toàn bộ thiệt hại theo quy định pháp luật.
Cấm tham gia đấu thầu
Tùy theo mức độ nghiêm trọng, tổ chức/cá nhân vi phạm còn có thể bị:
- Cấm tham gia hoạt động đấu thầu trong một thời gian nhất định.
- Đưa vào danh sách vi phạm công khai trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia – ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và khả năng dự thầu sau này.
Ai có quyền cấm tham gia đấu thầu?
Trường hợp nghiêm trọng, người này có thể đề nghị cấp cao hơn như: Bộ trưởng các bộ liên quan, Chủ tịch UBND tỉnh/thành phố hoặc Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư (nếu áp dụng trên phạm vi cả nước). Các cơ quan này sẽ xem xét, ban hành quyết định cấm dự thầu tương ứng với phạm vi quản lý của họ.
Việc công khai xử lý vi phạm
Tất cả các quyết định xử lý vi phạm trong đấu thầu đều phải được:
- Gửi trực tiếp đến cá nhân/tổ chức vi phạm và các bên liên quan.
- Thông báo cho Bộ Kế hoạch và Đầu tư để lưu trữ và theo dõi.
- Đăng công khai trên Báo Đấu thầu và Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia để đảm bảo tính minh bạch và làm căn cứ quản lý các nhà thầu trong tương lai.
Cách phòng tránh và tuân thủ quy định đấu thầu
Việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về các hành vi bị cấm trong đấu thầu và xử lý vi phạm giúp doanh nghiệp hạn chế rủi ro, nâng cao uy tín, gia tăng cơ hội trúng thầu và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh minh bạch. Dưới đây là những nguyên tắc và giải pháp quan trọng để phòng tránh vi phạm các hành vi bị cấm trong đấu thầu:
- Hiểu đúng và cập nhật đầy đủ các văn bản pháp luật: Cần thường xuyên cập nhật nội dung các luật, nghị định, thông tư hướng dẫn liên quan đến hoạt động đấu thầu
- Thực hiện đấu thầu minh bạch, công bằng: Bên mời thầu cần đảm bảo quá trình đấu thầu diễn ra công khai, tránh mọi hình thức thiên vị hoặc can thiệp bất hợp pháp vào quá trình lựa chọn nhà thầu.
- Chuẩn bị hồ sơ hợp lệ và trung thực: Nhà thầu cần chuẩn bị hồ sơ dự thầu đầy đủ, chính xác, rõ ràng, đúng quy cách theo yêu cầu của bên mời thầu.
- Xây dựng đội ngũ chuyên trách về đấu thầu: Các doanh nghiệp nên có bộ phận hoặc cá nhân chuyên trách về công tác đấu thầu để theo dõi thông tin gói thầu, phân tích và lập hồ sơ mời thầu.
- Lưu trữ đầy đủ hồ sơ, chứng từ: Lưu trữ đầy đủ không chỉ phục vụ kiểm tra, thanh tra mà còn giúp bảo vệ quyền lợi trong trường hợp có tranh chấp hoặc khiếu nại.
- Tự kiểm tra và rà soát nội bộ định kỳ: Doanh nghiệp cần xây dựng quy trình kiểm tra nội bộ trước, trong và sau mỗi lần tham gia đấu thầu để phát hiện kịp thời các điểm chưa phù hợp.
Xem thêm: Tuyển sinh lớp chứng chỉ đấu thầu cơ bản
Đấu thầu không chỉ là một quy trình kỹ thuật mà còn là thước đo đạo đức và trách nhiệm trong hoạt động kinh doanh. Việc cố tình vi phạm các hành vi bị cấm trong đấu thầu theo quy định đấu thầu sẽ dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng và ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín và sự phát triển lâu dài của doanh nghiệp. Do đó, nắm vững các hành vi bị cấm và tuân thủ nghiêm túc các quy định là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công, bền vững và hợp pháp trong mọi hoạt động đấu thầu.
